De Griekse premier Alexis Tsipras heeft een binnenlandse overwinning behaald bij het referendum van zondag 5 juli. Of dat leidt tot een vertrek van Griekenland uit de eurozone hangt af van de ‘Frans-Duitse as’ en de Europese Centrale Bank (ECB).

Geen nek-aan-nek-race, maar een duidelijke overwinning voor het nee-kamp bij het Griekse referendum van zondag 5 juli. Met meer dan de zestig procent van de stemmen geteld stond het nee-kamp zondagavond op een meerderheid van 61 procent.

De retoriek van de Griekse premier Alexis Tsipras – géén bezuinigingen en géén vertrek van Griekenland uit de eurozone – heeft het gewonnen.

Of Tsipras’ dubbele belofte buiten Griekenland iets waard is, moet de komende dagen blijken. Twee zaken zijn daarbij cruciaal:

Kan Frankrijk het Duitse taboe op schuldverlichting voor Griekenland van tafel krijgen?

en

Houdt de Europese Centrale Bank de Griekse banken in leven?

Griekse schuld betrekken bij onderhandelingen

De Griekse regering kondigde zondagavond aan zijn onderhandelaars maandag weer naar Brussel te sturen. Die hebben met de overwinning van de 'nee'-stem een mandaat om voorstellen van de schuldeisers van 25 juni af te wijzen.

Maar dat zegt eigenlijk niets.

De voorstellen van de andere eurolanden en het Internationaal Monetair Fonds die de Grieken in meerderheid hebben afgewezen waren sowieso irrelevant geworden. Bij het afbreken van de onderhandelingen op vrijdag 26 juni werd namelijk al weer over gewijzigde voorstellen onderhandeld.

Belangrijk is vooral dat met het aflopen van het oude steunprogramma voor Griekenland op dinsdag 30 juni de mogelijke uitkering van oude noodsteun ter waarde van ruim 7 miljard euro is vervallen. Voor een nieuw steunprogramma moet sowieso op basis van een ander tijdspad worden onderhandeld.

Voor een eventueel akkoord kunnen de voorstellen die de Europese Commissie op zondag 28 juni heeft gepubliceerd als basis dienen. Dat pakket leek de Griekse premier Tsipras afgelopen week ook op hoofdlijnen te accepteren.

Schuldafschrijving voor Griekenland

Er ligt wel  één groot obstakel: premier Tsipras en minister van Financiën Yanis Varoufakis willen een harde toezegging van de Griekse schuldeisers over schuldreductie meenemen in een nieuw akkoord over hervormingen en bezuinigingen. Duitsland heeft dat tot nog toe pertinent afgewezen.

Vraag is of bondskanselier Angela Merkel, met het oog op de gevoeligheden binnen Duitsland, vasthoudt aan deze positie. Want het lijkt duidelijk dat Frankrijk wat betreft schuldafschrijving voor de Grieken wel degelijk water bij de wijn wil doen.

De Franse minister van Financiën Emmanuel Macron gaf zondag, voorafgaand aan de uitslag van het Griekse referendum, aan dat zelfs bij een winst van het nee-kamp, de andere eurolanden zich moeten beheersen en geen "Verdrag van Versailles van de eurozone" moeten opleggen aan de Grieken.

Macron zinspeelde met zijn uitspraak op het slot van de Eerste Wereldoorlog, waarbij verliezer Duitsland (mede op instigatie van Frankrijk) zeer hoge schuldbetalingen kreeg opgelegd. Die last pakte desastreus uit voor de Duitse economie in de jaren 20 van de vorige eeuw en wordt gezien als een factor die mede heeft bijgedragen aan de opkomst van het nazisme.

Duitsland en de Griekse schuld

De inzet van de bondskanselier Merkel is tot nog toe geweest dat er eerst een deal moet komen over bezuinigingen en hervormingen in ruil voor nieuwe noodsteun. Pas als Griekenland zich aan gemaakte afspraken houdt, zou de schuldkwestie op tafel kunnen komen.

Kan Merkel hier nog een draai maken, zonder groot gezichtsverlies te lijden in Duitsland? Want de Grieks-Duitse verhoudingen zijn dermate verzuurd, dat de bereidheid binnen Merkels eigen CDU-partij om Griekenland tegemoet te komen tot een absoluut dieptepunt is gezakt.

Omineus in dit verband was ook het commentaar van Sigmar Gabriel, voorman van Merkels coalitiepartner SPD, op de uitslag van het Griekse referendum. Gabriel stelde zondagavond dat Tsipras "de laatste brug heeft neergehaald waarop Europa en Griekenland zich naar een compromis konden bewegen".

Mochten de onderhandelingen niettemin hervat worden, dan gebeurt dat onder extreme tijdsdruk. Want binnen pakweg twee dagen moeten de contouren van een akkoord met de Grieken helder worden, anders dreigen via een andere route grote ongelukken: Griekse banken raken door hun voorraden contant geld heen, zodat pinautomaten mogelijk al dinsdag niet meer bijgevuld kunnen worden.

Noodsteun ECB en Griekse banken

Sinds een week zucht Griekenland onder kapitaalcontroles bij banken en geldt een rantsoen van 60 euro per dag bij opnames via pinautomaten. Deze maatregelen waren nodig om de bankrun te stoppen die op gang kwam in de nacht van zaterdag 27 juni, na de aankondiging van het referendum.

In reactie op de aankondiging van het referendum heeft de Europese Centrale Bank (ECB) het noodloket voor Griekse banken afgelopen week bevroren op het niveau van ongeveer 90 miljard dollar. Zonder dit noodloket dreigen Griekse banken om te vallen, vanwege de constante uitstroom van spaargeld.

Het noodloket wordt beheerd door de Griekse centrale bank, maar de ECB moet hiervoor goedkeuring geven. Dat kan alleen als Griekse banken als 'solvabel' worden bestempeld. En dat laatste hangt weer af van het oordeel over Grieks staatspapier waar Griekse banken volop in belegd hebben.

Als Griekse staatsleningen door de ECB als ondeugdelijk worden bestempeld, moet het noodloket voor Griekse banken dicht en wordt Griekenland de facto gedwongen eigen geld te drukken om bijvoorbeeld ambtenarensalarissen te betalen.

Politieke beslissing ECB

De ECB kan Griekenland dus praktisch gesproken uit de euro duwen, maar in essentie is dit een politieke beslissing. ECB-president Mario Draghi en de andere centrale bankiers van de eurozone bevinden zich dan ook in een politiek mijnenveld.

Zolang er zicht is op een akkoord tussen Griekenland en zijn schuldeisers, kan de ECB uit tactische overwegingen het noodloket voor Griekse banken openhouden om te zorgen dat het Griekse bankensysteem overeind blijft. Blijft dat akkoord uit, dan moet de ECB het noodloket sluiten en is het einde oefening voor Griekenland in de eurozone.

Als de onderhandelingen de komende dagen voortslepen zonder akkoord, kunnen er al dramatische situaties ontstaan. Bijvoorbeeld als de ECB de hoogte van de noodsteun voor Griekse banken op het huidige niveau handhaaft, zonder extra middelen beschikbaar te stellen. Griekse pinautomaten raken dan leeg en Grieken kunnen niet meer bij de euro's die nog op hun bankrekening staan. Ook dat is feitelijk al een begin van het afkoppelen van Griekenland uit de eurozone.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl